Özel Eğitim İhtiyacı Olan Çocuğa Sahip Annelerin Algıladıkları Sosyal Destek, Tükenmişlik ve Umutsuzluk Düzeylerinin Sosyodemografik Özellikler Bakımından İncelenmesi: Türkiye’nin Kırsal Bölgesinden Kesitsel Bir Çalışma
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8154961Anahtar Kelimeler:
Anne- Özel Gereksinimli Çocuk- Sosyal Destek- Tükenmişlik- UmutsuzlukÖzet
Bu araştırma, özel eğitim ihtiyacı olan çocuklara sahip annelerin algıladıkları sosyal destek, tükenmişlik ve umutsuzluk düzeylerinin sosyo-demografik özellikler bakımından incelenmesini amaçlamıştır. Tanımlayıcı tipte tasarlanmış olan bu araştırmada hedef nüfus, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Hakkari İli’nin kırsal kesimlerinde ikamet eden, özel eğitim ihtiyacı olan çocuğa sahip annelerdir. Araştırma verilerini toplamak amacıyla; Kişisel Bilgi Formu, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Maslach Tükenmişlik Ölçeği ve Beck Umutsuzluk Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma, 95 annenin gönüllü katılımı ile tamamlanmıştır. Araştırma kapsamında görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğunun eğitim ve gelir düzeyinin düşük olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre; eğitim düzeyi arttıkça annenin algıladığı aile desteği ve arkadaş desteği artmaktadır. Memur olan bir annenin özel sektörde çalışan bir anneye oranla algıladığı özel insan desteğinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Geniş aile tipine sahip annelerin, çekirdek ve parçalanmış aile tipine sahip annelere oranla algıladıkları sosyal desteğin daha yüksek, tükenmişlik düzeyinin daha düşük olduğu belirlenmiştir. Zihinsel engeli çocuğa sahip annelerin de fiziksel engeli çocuğa sahip annelere oranla tükenmişlik düzeyinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, annelerin algıladığı sosyal destek arttıkça tükenmişlik düzeyinin azaldığı ve tükenmişlik azaldıkça umutsuzluğun da azaldığı saptanmıştır. Bu sonuç doğrultusunda özel eğitim ihtiyacı olan çocuğa sahip anneler için, sosyal desteğin tükenmişlik ve umutsuzluğu önlemede önemli bir parametre olduğu belirlenmiştir.
Referanslar
Akandere, M., Acar, M. V& Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve Fiziksel Engelli Çocuğa Sahip Anne ve Babaların Yaşam Doyumu ve Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 23-32.
Akmaniş, B. Otistik Çocuğu Olan Annelerin Algıladıkları Sosyal Desteğe Göre Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi İstanbul, 2010
Arıcıoğlu, A., & Gültekin, F. (2017). Zihinsel Engelli Çocuk Annelerinin Sosyal Destek ve Gelecek Algıları: Psikolojik Danışmanların Rolleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 1-26.
Beck, A.T., Weissman, A., Lester, D., Trexler, L. (1974) The measurement of pessimism: the hopelessness scale. J Consult Clin Psychol, 42(6), 861-865.
Bora, S., Özkardeş, O. (2021). Otizmli ve Down Sendromlu Çocuğu Olan Ailelerde Sosyal Destek Algısı ve Aile İşlevselliğinin Psikolojik İyi Oluş Üzerindeki Etkisi. Social Sciences Research Journal, 10 (3), 580-593.
Bumin, G., Günal, A., & Tükel, Ş. (2008). Anxiety, Depression And Quality of Life in Mothers of Disabled Children, S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 15(1), 6-11
Burisch, M. (2006). Das Burnout-Syndrom: Theorie Der İnneren Erschopfung (The burnout syndrome: theory of internal exhaustion). Heidelberg: Springer Medizin Verlag.
Ceylan, R., & Aral, N. (2007). An Examination of The Correlation Between Depression And Hopelessness Levels İn Mothers of Disabled Children. Social Behavior and Personality: an international journal, 35(7), 903-908.
Ciğerli, Ö., Topsever, P., Alvur, T.M., & Görpelioğlu, S. (2014). Engelli Çocuğu Olan Anne-Babaların Tanı Anından İtibaren Ebeveynlik Deneyimleri: Farklılığı Kabullenmek. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 8(3), 86-92.
Cin, F.M., Aslan Aydın, M., Arı, E. (2017). Zihinsel Engelli Bireye Sahip Olan Ebeveynlerin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31), 19-32.
Coşkun, Y. & Akkaş, G. (2009). Engelli Çocuğu Olan Annelerin Sürekli Kaygı Düzeyleri ile Sosyal Destek Algıları Arasındaki İlişki, Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 213-227.
Çengelci, B. (2009). Otizm ve Down Sendrom’lu Çocuğa Sahip Annelerin Kaygı Umutsuzluk ve Tükenmişlik Duygularının Karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 10 (2), 1-23. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/egeefd/issue/4909/67236.
Çınar, Y. (2016). Psikolojik Danışmanların Tükenmişlik Düzeyleri ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Dönmez, N.B, Bayhan, B., Artan, İ. (1998). Engelli Çocuğu Olan Ailelerin Yaşam Döngüsü İçinde Karşılaştıkları Sorunların İncelenmesi. I. Ulusal Evde Bakım Kongresi Kitabı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Basımevi; 1998. s. 143-152.
Durak A. (1994) Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ) Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 9(31), 1-11.
Durak, A. & Palabıyıkoğlu, R. (1994). Beck Umutsuzluk Ölçeği Geçerlilik Çalışması. Kriz Dergisi, 2(2), 311-319.
Durat, G., Atmaca, G.D., Ünsal, A., Kama, N. (2017). Özel Gereksinimi Olan Çocukların Ailelerinde Umutsuzluk ve Depresyon. Osman Gazi Tıp Dergisi, 39(3), 49-57.
Duygun, T. & Sezgin, N. (2003). Zihinsel Engelli ve Sağlıklı Çocuk Annelerinde Stres Belirtileri, Stresle Başaçıkma Tarzları ve Algılanan Sosyal Desteğin Tükenmişlik Düzeyine Olan Etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
Ediz Ç, Kavak Budak F. (2023). Effects of psychosocial support-based psychoeducation for Turkish pregnant adolescents on anxiety, depression and perceived social support: a randomized controlled study. Rural and Remote Health, 23: 7553. https://doi.org/10.22605/RRH7553
Eker, D., Arkar, H., Yaldız, H. (2001). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Gözden Geçirilmiş Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1): 17-25.
Eripek, S. (1996). Zihinsel Engelli Çocuklar. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları No: 41, s. 137–154, Eskişehir.
Ersoy, A. F., & Buluş, S. (2019). Engelli çocuğu olan annelerde tükenmişlik: Nitel bir çalışma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3), 764-781.
Fışıloğlu, A. & Fışıloğlu, H. (1997). İşitme Engelli Birey ile Değişim Sürecindeki Ailelerin Karşılaştıkları Sorunlar (s. 23-25). A. N. Karancı (Ed.), Farklılıkla Yaşamak: Aile ve Toplumun Farklı Gereksinimleri Olan Bireylerle Birlikteliği. Türk Psikologları Derneği Yayınları, Ankara.
Girgin, G., Baysal, A. (2005). Tükenmişlik Sendromuna Bir Örnek: Zihinsel Engelli Öğrencilere Eğitim Veren Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(4), 172-186.
Güven, Y. (2003). Özel Eğitime Giriş. A. Kulaksızoğlu (Ed.), Farklı Gelişen Çocuklar. (s.57-80). Epsilon Yayıncılık, İstanbul.
Herken, H., Turan, M., Şenol, S., & Karaca, S. (2000). Down Sendromlu Çocuğu Olan Anne Babaların Depresyon Düzeyleri ve Depresyonla Başa Çıkma Becerileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 7, 143-52.
Karadağ, G. (2009). Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Yaşadıkları Güçlükler ile Aileden Algıladıkları Sosyal Destek ve Umutsuzluk Düzeyleri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4), 315-322.
Kristensen, T. S., Borritz, M., Villadsen, E. & Christensen, K. B. (2005). The Copenhagen burnout ınventory: A New tool for the assessment of burnout. Work and Stress, 19(3), 192-207.
Kurt, A.S., Tekin, A., Koçak, V., Kaya, Y., Özpulat, Ö., & Önat, H. (2013). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Anne Babaların Karşılaştıkları Güçlükler. Turkiye Klinikleri Journal of Pediatrics, 17(3), 158-63
Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Occupational Behaviour, Vol: 2, 99-113.
Schaefer, C., Coyne, J. C., ve Lazarus, R. S. (1981). The Health-Related Functions Of Social Support. Journal of behavioral medicine, 4(4), 381-406.
Seber, G., Dilbaz, N., Kaptanoğlu, C., Tekin, D. (1993). Umutsuzluk ölçeği: geçerlilik ve güvenirlilik. Kriz Dergisi, 1(3), 139-142.
Siklos, S. ve Kerns, KA (2006). Otizmli ve Down sendromlu çocukların ebeveynlerinde sosyal destek ihtiyacının değerlendirilmesi. Otizm ve Gelişimsel Bozukluklar Dergisi, 36 (7): 921-933.
Traustadottir, R. (1991). Mothers who care: Gender, disability, and family life. Journal of Family İssues, 12(2), 211-228.
Tunç, S., Özkardaş, O. (2020). Otizmli Çocuğu Olan Annelerde Algılanan Sosyal Desteğin Anksiyete ve Ebeveyn Tükenmişliği Üzerindeki Etkisi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(4): 247-253.
Türkoğlu, N. (2001). Zihinsel Engelli Çocukların Anne, Baba ve Kardeşlerinin Kaygı Düzeylerine Etki Eden Etmenlerin İncelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yıldırım, A., Hacıhasanoğlu, R., Karakurt, P. (2012). Engelli Çocukların Annelerinin Ruhsal Durumlarının Belirlenmesi. İstanbul Üniversitesi Florance Nightinagle Hemşirelik Dergisi, 20(3), 200- 209.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 DÜNYA KADIN ÇALIŞMALARI DERGİSİ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
