Algılanan Ayrımcılık ve Bilişsel Esneklik Bağlamında Türban Kullanan Çalışanlar: Üniversite Öğrencileri Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8431034Anahtar Kelimeler:
Algılanan Ayrımcılık- Ayrımcılık- Bilişsel Esneklik- Türbanlı Kadınlar- Nicel ÇalışmaÖzet
İsimi ve içeriği değişen ayrımcılığın tarihin her döneminde farklı boyut ve görünümlerde karşımıza çıktığı bilinmekte ve maruz kalınan ayrımcılığa karşı önlemler alınmaktadır. Ayrımcılık, bir eylem olarak gerçekleşmekte ve bir düşünce ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Bu düşünce ötekileştirilen veya ötekileştirildiğini hisseden kişilerde ayrımcılığa uğradığı algısı oluşturmaktadır. Sahip olduğu özellik ve dahil oldukları gruplar nedeniyle kendisine haksız veya olumsuz davranıldığına inanma algısı kişilerde zor veya baş edilmesi güç yaşantının da ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu noktada, kişinin yaşantısında zor durumlarla baş edebilme, alternatif oluşturma, farklı seçenekleri olduğunu tanımlayarak sorunları çözme ve kişinin davranışlarıyla farkındalık yaratarak çevik düşünmesi bilişsel esnekliğiyle ilişkili bir süreci ifade etmektedir. Çalışmanın ortaya çıkışında, negatif ve pozitif ayrımcılık ile yargı, algı gibi kavramlarla ilişkilendirilen türban olgusuna geleceğin çalışma hayatında karar verici konumda görev alacak olan kişilerin bakış açılarına ilişkin merak etkili olmuştur. Türban kullanan ve türban kullanmayan çalışanlara karşı yaşanan veya yaşanması muhtemel bireysel ve kolektif ayrımcılığın geleceğin yönetici adayı olarak seçme ve yerleştirme süreçlerinde yer alacak öğrenciler bakış açısıyla değerlendirilmesinin yanı sıra algılanan ayrımcılığın bilişsel esneklikle ilişkisinin ölçümlenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini, 245 kadın, 80 erkek öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmanın hipotezi, H1: “Türbanlı ve türbansızlara yönelik algılanan ayrımcılık ile bilişsel esneklik arasında anlamlı bir ilişki vardır” biçiminde oluşturulmuş ancak yapılan korelasyon analizi sonucu hipotez reddedilmiştir. Bununla birlikte, uygulanan ankette öğrencilere algılanan ayrımcılık ve bilişsel esneklik ölçeklerine ilişkin soruların yanı sıra öğrencilerin yaş, cinsiyet, bölüm, okuduğu sınıf, en uzun süre yaşadığı şehir, ailede türban kullanılma durumu ve yakın arkadaşlar arasında türban kullanan bulunma durumuna ilişkin sorular da yöneltilmiştir. Demografik değişkenler ve alt boyutlar arasında önemli bulgular saptanmış ve değerlendirilerek yorumlanmıştır.
Referanslar
Akçay Özcan, D., Kıran, B. (2016). Ergenlerin bilişsel esneklik düzeyleri ile özyeterlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 1,1-8.
Akyıl-Sokullu, D.(2019). Türk ve ermeni gençlerde gruba aidiyet, gruplar arası ilişkiler, algılanan ayrımcılık ve değerlerin ilişkisi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Allport, W. Gordon (1954). The Nature of Prejudice. Cambridge: Perseus Books.
Argyle, M. (1992). The Social Psychology of Everyday Life. London ve New York: Routledge.
ASICI, E., İkiz, F. (2015). Mutluluğa giden bir yol: bilişsel esneklik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(35), 191-211.
Aslan, Ş., Türk, F.(2021). Bilişsel esneklik ve psikolojik esneklik kavramlarının karşılaştırılması, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(1),119-130.
Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı(2010). https://www.anayasa.gov.tr/media/3614/elkitabi.pdf, (14.06.2022).
Badre, D. (2011). Defining an ontology of cognitive control requires attention to component interactions. Topics in Cognitive Science, 3(2), 217-221. doi:10.1111/j.1756-8765.2011.01141.x.
Bandura, A. (1994). Self efficacy. V. S. Ramachaudran (Ed.), Encylopedia of human behavior (71-81). New York: Academic Pres.
Banks, K. H., Kohn-Wood, L. P.,Spencer, M. (2006). An examination of the african american experience of everyday discrimination and symptoms of psychological distress. Commun. Ment. Health J. 42, 555–570. doi: 10.1007/s10597-006-9052-9
Barak, M., Levenberg, A.(2016). Flexible thinking in learning: an individual differences measure for learning in technology-enhanced environments. Computers & Education, 99,39-52.
Bedel A, Ulubey E. (2015). Ergenlerde başa çıkma stratejilerini açıklamada bilişsel esnekliğin rolü. Electronic Journal of Social Sciences, 14(55), 291-300.
Branscombe, R., Nyla, Scmitt, T. Michael, Harvey, D. R. (1999). Perceiving pervasive discrimination among african-amerikans: ımplications for group ıdentification and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 77,135–149.
Carter, R. T. (2007). Racism and psychological and emotional injury: recognizing and assessing race-based traumatic stress. The Counseling Psychologist, 35(1), 13-105. doi:10.1177/0011000006292033.
Canas, J. (2006). Cognitive flexibility. Waldemar Karwowski (Ed.), International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors (297-300). doi: 10.13140/2.1.4439.6326.
Çelenk, S. (2010). Ayrımcılık ve medya. B. Çaplı&H. Tuncel (Ed.). Televizyon Haberciliğinde Etik (211-229). Ankara: Fersa Matbaacılık.
Cohen, S., Kamarck, T., Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 385-396.
Deak, G. O. (2003). The development of cognitive flexibility and language abilities. R. V. Kail (Ed.), Advances in child development and behavior (271-327). Academic Press.
Dajani, D.R., Uddin, L.Q. (2015). Demystifying cognitive flexibility: Implications for clinical and developmental neuroscience. Trends in Neurosciences. 38(9), 571-578.
Dennis J. P., Vander Wal J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: instrument development and estimates of reliability and validity. Cogn. Ther. Res. 34, 241–253. doi:10.1007/s10608-009-9276-4
Demirtaş, A. H.(2003). Sosyal kimlik kuramı, temel kavram ve varsayımlar. İletişim Yayınları,1(1), 123-144.
Demirtaş, A. S.(2019). Stresli durumlarda bilişsel kontrol ve bilişsel esneklik: bir ölçek uyarlama çalışması. Psikoloji Çalışmaları, 39(2), 349-368.
Doğrul, H. G. (2007). Kentsel alanlarda kadın işgücü arzının belirleyicileri ve kadın işgücü arzının ücret yapısı üzerindeki etkisi: Türkiye üzerine bir uygulama, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kütahya.
Eskin, M. (2014). Sorun Çözme Terapisi, 3. Baskı, Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
Fiske, S. T. (1998). Interpersonal stratification: status, power, and subordination. Handbook of Social Psychology, 947-982.
Foo, M.D., Uy, M.A., Murnieks, C.(2015). Beyond affective valence: untangling valence and activation influences on opportunity identification. Entrepreneurship Theory and Practice, 39(2), 407–431.
Gabrys, R. L., Tabri, N., Anisman, H., Matheson, K. (2018). Cognitive control and flexibility in the context of stress and depressive symptoms: the cognitive control and flexibility questionnaire. Frontiers in Psychology, 9, 1-19. http://dx.doi.org/10.3389/fpsyg.2018.02219
Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: önyargı, kalıpyargı ve ayrımcılık. Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, 175-187.
Gurvis, J., Calarco, A. (2006). Adaptability: responding effectively to change. Center for Creative Leadership, North America.
Güler, B. (2015). Ergenlerde bilişsel esneklik ölçümü ve depresyon belirtileri ile ilişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bililer Enstitüsü, İstanbul.
Gülüm İ.V, Dağ İ. (2012). Tekrarlayıcı düşünme ölçeği ve bilişsel esneklik envanterinin türkçeye uyarlanması, geçerliliği ve güvenirliği. Anadolu Psikiyatri Derg, 13, 216-223
Helms, J. E., Nicolas, G., Green, C. E. (2010). Racism and ethnoviolence as trauma: enhancing professional training. Traumatology, 16(4), 53–62.
Hogg, M.A., Abrams, D., Otten, S. ve Hinkle, S. (2004). The social identity perspective intergroup relations, self-conception, and small groups. Small Group Research, 35(3), 246-276.
İş Kanunu (4857), T.C. Resmi Gazete, 25134, 22.05.2003.
Karataş, K. (2002). Özürlülere yönelik ayrımcılık ve ayrımcılıkla savaşım, ufkun ötesi. Bilim Dergisi, 2(1), 1-10.
Kapçı, N. (2016). Kürt anne ve kızların ayrımcılık algısı ve benlik saygısı: psikolojik sağlamlık ve stresle başa çıkma yollarının rolü. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Anabilim Dalı, Psikoloji Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Kaya, O. (2019). Tehdit algısı ve sosyal kimliğin kolektif eylem ile algılanan ayrımcılık üzerindeki etkisi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Anabilim Dalı, Psikoloji Bilim Dalı, Bolu, Doktora Tezi, Bolu.
Kloo, D., Perner, J., Aichorn, P., Schmidhumer, N. (2010). Perspective taking and cognitive flexibility in the dimensional change card sorting (DCCS) task. Cognitive Development, 25(3), 208-217. doi:10.1016/j.cogdev.2010.06.001
Kurşun, Ö. (2006).İş hukukunda eşit davranma ilkesi ve cinsiyet temelli ayrımcılık. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
Kutanis, R. Ö., Ulu, S. (2016). İşgücü piyasalarında ayrımcılığın kaynakları. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 369-372.
Krems, J.F. (1995). Cognitive flexibility and complex problem solving. In P.A. Frensch, J. Funke (Eds.) Complex Problem Solving: The European Perspective(201-218), NY: Psychology Press
Laureiro-Martinez, D., Brusoni, S., Zollo, M., (2009). Cognitive flexibility in decisionmaking: a neurological model of learning and change. CROMA-Center for Research in Organization and Management-Bocconi University, 1, 1–43.
Lazarus, R., Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
Madran-Demirtaş, A. H.(2012). Sosyal Kimlik ve Ayrımcılık. Kenan Çayır & Müge Ayan Ceyhan(Ed.), Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Major, B., Sawyer, P. J. (2009). Attributions to discrimination: antecedents and consequences. T. D. Nelson (Ed.), Handbook of Prejudice, Stereotyping, and Discrimination(89-110), Psychology Press.
Martin, Matthew M., Anderson, Carolyn M. (1998). The cognitive flexibility scale: three validity studies. Communication Reports, 11(1), 1-9.
Martin, M.M., Rubin, R.B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports. 76, 623-626.
Mlodinow, L. (2018). Elastic: Flexible thinking in a constantly changing world. Penguin UK.
Miller, T., Birch, M., Mauthner, M., Jessop, J.(2012). Ethics in qualitative research, 2 Edition, London: Sage Publication
Montes, J.F. (2010). Perceived discrimination among ındigenous and nonindigenous mexican-americans living in the united states. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Los Angeles: Alliant International Unıversity
Moore A., Malinowski P. (2009). Meditation, mindfulness and cognitive flexibility. Conscious. Cogn. 18, 176–186. doi:10.1016/j.concog.2008.12.008.
Osiyevskyy, O., Dewald, J. (2015). Explorative versus exploitative business model change: the cognitive antecedents of firm-level responses to disruptive innovation. Strategic Entrepreneurship Journal, 9(1), 58-78. doi: 10.1002/sej .
Öz, S. (2012). Ergenlerin cinsiyet, sosyo-ekonomik ve öğrenim kademesi düzeylerine göre bilişsel esneklik, uyum ve kaygı puanları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
Özçelik, C. (2023). Covid-19 pandemi döneminde öğretmenlerin bilişsel esneklikleri ile mesleki canlılıkları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Munzur Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tunceli.
Öztürk, İ. (2015). İş yaşamında üretkenlik karşıtı davranışlar: ayrımcılık ve adaletsizlik algıları ile olumsuz duyguların etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Enstitüsü TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İşletme Ana Bilim Dalı. Ankara.
Paker, M.(2012). Psikolojik açıdan önyargı ve ayrımcılık. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar içinde,41-52.
Rende,B.(2000). Cognitive flexibility: theory, assessment, and treatment. Seminars in Speech and Language,21(2),121-133.
Ruggiero, K. M., , Taylor. D. M. (1995). Coping with discrimination: how disadvantaged group members perceive the discrimination that confronts them. Journal of Personality and Social Psychology, 27(18), 1581-1600. doi: 10.1111/j.1559-1816.1997.tb01614.x.
Ruzzier, C. A., Woo, M. D. (2023). Discrimination with inaccurate beliefs and confirmation bias. Journal of Economic Behavior & Organization, 210, 379-390.
Schramm, F.R. (2015), Discrimination: concept of, Henk ten Have(Ed.), Encyclopedia of Global Bioethics(1-14), 1.Basım, New York: Springer.
Sherif, M., Institute of Group Relations (1961). Intergroup conflict and cooperation: the robbers cave experiment. University of Oklahoma, University Book Exchange, 10, 150-198, Norman, Oklahoma.
Stemme A., Deco G., Busch A. (2007). The neuronal dynamics underlying cognitive flexibility in set shifting tasks. J. Comput. Neurosci. 23, 313. doi:10.1007/s10827-007-0034-x
Şen, E. (2017). Algılanan ayrımcılık ve sosyal kimlik ilişkisi: Türk ve Kürt etnik grupları üzerine bir çalışma. Nesne, 5(11), 449-468.
Umutlu, S.(2022), Kadınlara Yönelik Ayrımcılık Yasağı, Çalışma Hayatı Araştırmaları, Mustafa Öztürk & Mürsit Işık(Ed.), İstanbul: Hiper Yayın.
Tabachnick, B. G., Fidell, L. S.,Ullman, J. B. (2013). Using multivariate statistics, Vol. 6, pp. 497-516,Boston, MA: Pearson.Tajfel, H. (1978). The social psychology of minorities. London: Minority Rights Group
Tajfel, H., Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The Social Psychology of Intergroup Relations, 74, 33-47.
Tajfel, H., Forgas. J.P. (1981). Social categorisation: cognitions. Values and Groups, J. P. Forgas (Ed.), Sock/Cognition(49-63), New York/London: Academic Press.
Tajfel, H., Turner, C. J. (2004). The social ıdentity of ıntergroup behaviour. J. T. Jost & J. Sidanus (Ed.), Political Psychology (367-390), New York: Psychology Press.
Taşdemir N.(2017). Göçmenler arasında algılanan ayrımcılık, psikolojik iyi olma hali ve sosyal kimlikler ilişkisinin değerlendirilmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 47-70.
Torrance, E. P. (1966). Torrance tests of creative thinking. Educational and Psychological Measurement.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. 1982, Tertip: 5, Cilt: 22. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf. (14.06.2023).
Türk Ceza Kanunu(5237),T. C. Resmi Gazete, 25611, 26.09.2004.
Üzümcü, B., Müezzin, E. E. (2018). Öğretmenlerin bilişsel esneklik ve mesleki doyum düzeyinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education , 8(1), 8-25. doi: 10.19126/suje.325679.
Verkuyten, M. (2005). Ethnic group ıdentification and group evaluation among minority and majority groups: testing the multiculturalism hypothesi. Journal of Personality and Social Psycholgy, 88 (1), 121-138.
Wood, R. E., Bandura A. (1989). Impact of conceptions of ability on self-regulatory mechanism and complex decising making. Journal of Prsonality and Social Psychology, 56, 407–415.
Yayak, A. (2017). Göçmenlerin ayrımcılık algıları ile özdeşleşme düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(3), 557-576.
Yücel, E.(2015). Avrupa insan hakları sözleşmesi ve avrupa birliği direktiflerinde ayrımcılık yasağı hukuku, Adam Akademi, 6(1), 59-84.
Zahal, O. (2014). Özel yetenek sınavına giren adayların öğrenme stilleri ve bilişsel esneklik düzeyleri ile sınav başarıları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
Zhu, Y., Deng,W. (2023). Moderating the link between discrimination and adverse mental health outcomes: Examining the protective effects of cognitive flexibility and emotion regulation. MedRxiv, 1-14. https://doi.org/10.1101/2023.02.11.23285777
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 DÜNYA KADIN ÇALIŞMALARI DERGİSİ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
